Merkury
Merkury – licząc od Słońca, pierwsza planeta Układu Słonecznego. Była znana już w starożytności, choć jest najtrudniejsza do obserwacji spośród wszystkich planet widocznych gołym okiem. Jako planeta wewnętrzna znajduje się dla ziemskiego obserwatora zawsze bardzo blisko Słońca. Stąd Merkurego dojrzeć można jedynie tuż przed wschodem lub tuż po zachodzie Słońca. Planeta ta nie posiada księżyców.
Merkury porusza się po orbicie o dość dużym mimośrodzie, równym 0,2056 - co
powoduje, że w peryhelium przybliża się on na 46 mln km do Słońca, a w aphelium
oddala od niego na 69,8 mln km. Zmienia się przez to widoczna z jego powierzchni
średnica kątowa naszej Dziennej Gwiazdy – od 1°09’ do 1°44’. Również czymś
wyjątkowym jest fakt, że orbita tej planety nachylona jest o nieco ponad 7° do
płaszczyzny ekliptyki. Jeden obieg Merkurego wokół Słońca trwa ok. 88 ziemskich
dni.
Orbita Merkurego znajduje się znacznie bliżej Słońca niż ziemska, stąd możemy
czasami obserwować zjawisko przejścia tej planety przed tarczą słoneczną.
Orbita Merkurego wykazuje drobne zmiany co kilka obiegów wokół Słońca. Ich
wyjaśnienie za pomocą ogólnej teorii względności było pierwszym potwierdzeniem
słuszności rozumowania Albert Einsteina.
Charakterystyka Fizyczna
Merkury jest planetą z grupy planet ziemskich, tzn. mających skalistą
powierzchnię. Jego średnica wynosi 4879 km. Pod względem wielkości jest
najmniejszą planetą Układu Słonecznego. Z racji
bliskości Słońca temperatura
nasłonecznionej półkuli może przekraczać znacznie 400 °C. Po stronie zaś
nieoświetlonej spada do ok. -170 °C. Na żadnej innej planecie nie ma takich
dużych różnic temperatury. Okres rotacji Merkurego wokół własnej osi jest także
dość nietypowy w porównaniu z pozostałymi planetami – jeden obrót trwa aż 58
dni, 15 godzin i 26 minut. Zatem dzień merkuriański stanowi ok. dwóch trzecich
tamtejszego roku. Tak powolny ruch obrotowy spowodowany jest najprawdopodobniej
silnym oddziaływaniem grawitacyjnym Słońca. Każde miejsce na powierzchni jest
przez trzy miesiące nieustannie oświetlane, co ogromnie podnosi temperaturę.
Pod względem budowy Merkury bardzo podobny jest do Ziemi. Średnia bowiem gęstość
tej planety wynosi 5,427 g/cm3. Wnętrze kryje pod skorupą i płaszczem
Powierzchnia Merkurego niezwykle przypomina powierzchnię ziemskiego Księżyca. Dominują liczne kratery uderzeniowe, które powstały w wyniku upadków meteorytów różnej wielkości. Część kraterów
powstała też w wyniku wcześniejszej,
zakończonej około miliard lat temu, działalności wulkanicznej. Na zdjęciach
przekazanych przez Marinera 10 można wyróżnić obszary ciemniejsze i jaśniejsze,
obszary bogatsze w kratery uderzeniowe i uboższe. Sądzi się, iż tereny o
większej ilości kraterów są pod względem geologicznym starsze, tam zaś, gdzie
jest ich mniej, powierzchnia nosi ślady aktywności tektonicznej i jest młodsza.Najbardziej charakterystyczny jest wielki krater na półkuli północnej, zwany Caloris Basin. Jego średnica wynosi 1400 km i uczeni przypuszczają, że jest on pozostałością po uderzeniu wielkiego meteorytu około 3,8 miliarda lat temu. Uderzenie to było tak silne, że w jego wyniku wypiętrzył się dookoła krateru podwójny łańcuch gór, którego średnica wynosi 1600 kilometrów. Podobna formacja o podobnym pochodzeniu znajduje się po drugiej stronie planety.
Niestety materiał fotograficzny, jakim dysponują dziś astronomowie, obejmuje niecałą połowę powierzchni Merkurego. Pozostała część to niezbyt dokładne mapy radarowe.
Merkury posiada bardzo rzadką atmosferę, w której skład wchodzi przede wszystkim tlen i sód. W mniejszych ilościach występują w niej wodór, hel oraz potas. Wykryto także śladowe ilości argonu, dwutlenku węgla, wody, azotu, ksenonu, kryptonu i neonu. Ciśnienie merkuriańskiej atmosfery stanowi nikły ułamek ciśnienia atmosfery ziemskiej – ledwie 10-12 h Pa – jest to prawie próżnia laboratoryjna. To, że w atmosferze tej występuje hel, jest z pewnością wynikiem oddziaływania wiatru słonecznego. Tlen, sód i azot zostały najprawdopodobniej uwolnione z powierzchni planety przez rozgrzewające promieniowanie Słońca. Z powodu słabej grawitacji Merkurego cząstki te stale ulatują w przestrzeń międzyplanetarną.
Jako jedyna z planet skalnych (poza Ziemią) Merkury posiada dość dobrze wykształconą magnetosferę. Pole magnetyczne w niej wytwarzane stanowi ok. 1% wartości pola magnetycznego ziemskiej magnetosfery. Jej istnienie wiąże się z obecnością wewnątrz globu dużego płynnego żelazowo-niklowego jądra, które – choć Merkury rotuje bardzo powoli – wytwarza na zasadzie efektu dynama pole magnetyczne.
Obserwacje planet pozasłonecznych wykazały, że wiele z nich migruje do centrum układu planetarnego. Jeżeli znajdą się bliżej niż 0,1 AU od swojej gwiazdy, to powoli tracą atmosferę, aż pozostanie z nich tylko skaliste jądro[1]. Atmosfera Merkurego mogła w przeszłości podlegać podobnym procesom.
